توجّه به این نکته نیز لازم است که معناى حسن ظن ، سادگى ، زودباورى ، سطحى نگرى ، غفلت از توطئه ها و شیطنت ها نیست امام علی علیه السلام در این باره می فرمایند:
قال الامام علی - علیه السلام - : إِذَا اِستَولَی الصَلاحُ عَلَی الزَّمَانِ وَأَهلِهِ ثُمَّ أَسَاءَ رَجُلٌ اَلظَّنَّ بِرَجُلٍ لم تَظهَر مِنهُ حَوبَةٌ فَقَد ظَلَمَ، وَإِذَا اِستَولَی الفَسَادُ عَلَی الزَّمَانِ وَأَهلِهِ فَأَحسَنَ رَجُلٌ اَلظَّنَّ بِرَجُلٍ فَقَد غَرَّرَ.«نهج البلاغة، حکمت 114»
هرگاه درستی و پاکی بر روزگار و مردمش حکمفرما شد، اگر کسی به دیگری بی‏آن که گناهی از او آشکار شود گمان بد برد ستم کرده است ولی هرگاه فساد و ناراستی بر روزگار و مردم آن چیره شد، اگر کسی به دیگری گمان نیک برد و خوشبین باشد هلاک و نابود می شود.
پس تا هنگامی که دلیل متقن و محکمه پسندی برای قضاوت نداشته باشیم بهتر است بجای منفی بافی ،‌مثبت فکر کنیم که این باعث آرامش خودمان خواهد بود
♦ضَعْ أمرَ أخیکَ على أحسَنِهِ حتّى یَأتِیَکَ مِنهُ ما یَغلِبُکَ، و لا تَظُنَّنَّ بکَلِمَةٍ خَرَجَت مِن أخیکَ سُوءا و أنتَ تَجِدُ لَها فی الخَیرِ مَحمِلاً. الأمالی للصدوق : ۳۸۰/۴۸۳ -(وسائل الشیعه/ج12/ص302)- ( ابن ابی الحدید 18 ، 278 )
امام على علیه السلام :رفتار برادرت را به بهترین وجه آن تفسیر کن تا زمانى که کارى از او سر زند که راه توجیه را بر تو ببندد ، و هیچ گاه به سخنى که از دهان برادرت بیرون آید ، تا وقتى که برای آن سخن محمل و توجیه خوبی می یابی ، گمان بد مبَر .
امام در روایت علی احسنه فرمودند و علی حسنه نفرمودند . نکته ای در این باب است که به عرض شما میرسانیم .
به عنوان مثال اگر شخصی جواب سلام شما را نداد شما میتوانید این جواب ندادن او را سه گونه تفسیر کنید :
1.اینکه به صورت منفی تفسیر کنید و بگویید با من کینه کرده و نمیخواهد جواب من را بگوید .
2.با خود بگوید حواسش نبوده که جواب مرا بدهد و اگر نه جواب مرا میداد ، که این حمل فعل بر علی حسنه است .
3.اینکه با خود بگوییم نه تنها حواسش نبوده ،بلکه چون در فکر کارگشایی دیگران بوده جواب مرا نداده .این حمل فعل برادر، علی احسنه است و امام فرمودند فعل برادرتان را به نیکوترین وجه حمل کنید .(شرح مراتب طهارت،آیت الله صمدی آملی؛ص75 )