ادعاهای دروغین به نام دانش

فریدریش اگوستفون هایک
مترجم : احمد میدری

حسن عباسی
فروردین 94


- مناسبت خاص این سخنرانی و مساله علمی و مهمی که امروزه اقتصاد دانان با آن مواجه اند انتخاب عنوان فوق را تقریبا اجتناب ناپذیر می سازد.از یک سو اعطای جایزه ی نوبل به علم اقتصاد در افکار عمومی به این علم شکوه و اعتبار میبخشد و از سوی دیگر در این لحظه اقتصاد دانان فراخوانده شده اند که جهان آزاد را از تهدید جدی تورم فزاینده خلاصی بخشند، تورمی که باید بپذیریم نه تنها حاصل سیاست هایی است که اکثر اقتصاد دانان پیشنهاد کرده اند بلکه به دولت ها برای پیروی از آنها اصرار ورزیده اند.لذا ما اقتصاد دانان باید اعتراف کنیم که افتضاح به بار آورده ایم.

به نظر من شکست اقتصاددانان در هدایت موفق سیاست ها به گرایش آنها در تقلید از روش بسیار موفق علوم طبیعی بر میگردد.من این نگرش را " علم پرستی " خوانده ام.
امروز میخواهم سخنانم را با تشریح اینکه چگونه برخی از عمیق ترین خطاهای سیاست گذاری های اخیر اقتصادی پیامد مستقیم خطای علم پرستی است آغاز کنم.
در این گزاره تبلور می یابد که میان اشتغال کل و تقاضای کل کالاها و خدمات همبستگی مثبت و ساده ای وجود دارد.این گزاره به اینجا می انجامد که با حفظ مخارج کل پولی در سطحی مناسب، می توان اشتغال کامل را برای همیشه تضمین کرد.اما من این نظریه را اساسا غلط و عمل به آن را همان طور که امروزه میبینیم بسیار زیان بخش میدانم.

بر خلاف علوم طبیعی، در اقتصاد، جوانبی که قابلیت کمی شدن دارند ضرورتا محدودند واحتمال دارد بخش های مهم پدیده مورد بررسی را نیز در بر نگیرد.
ما میدانیم که واقعیت های زیادی در مورد بازار و ساختارهای اجتماعی مشابه وجود دارد که غیر قابل اندازه گیری و اطلاعات ما درمورد آنها کلی و غیر دقیق است.چون نمیتوان تاثیر این واقعیت ها را در هر مورد خاص با شواهد مقداری تصدیق کرد.
همبستگی میان تقاضای کل و اشتغال کل میتواند یک رابطه ی تقریبی باشد،اما چون تنها رابطه ی علی است که داده های مقداری آن را داریم، یگانه تبیین علی قابل قبول به شمار می آید.

بر این اساس، اگر شواهد "علمی" زیادی برای یک نظریه غلط وجود داشته باشد مورد پذیرش قرار میگیرد و برعکس !
این موضوع را با شرح مختصری از آنچه که علت اصلی بیکاری گسترده می دانم بیان میکنم.
از نظر من علت بیکاری، اختلاف بین توزیع تقاضا در میان کالا ها و خدمات مختلف و تخصیص نیروی کار وسایر عوامل تولید آن کالاهاست.

ما دانش " کیفی " نسبتا خوبی در مورد نیروها و شرایطی که برابری تقاضا و عرضه را در بخش های مختلف اقتصادی موجب می شوند داریم.مراحل مجزای توضیح این فرآیندها، متکی بر واقعیت ها و تجارب روزمره است و عده ی کمی اعتبار فروض واقعی و صحت منطقی نتایج حاصل را زیر سوال می برند.در واقع ما دلایل موجهی برای قبول این نظریه داریم که بیکاری ناشی از اختلال ( معمولا از طریق تثبیت قیمت ها توسط دولت یا انحصارگر) در قیمت ها و دستمزدهای نسبی است و لذا برای بازگرداندن برابری تقاضا و عرضه نیروی کار در همه بخش ها، تغییر قیمت های نسبی و انتقال بخشی از نیروی کارضروری است.

ما شرایط کلی که موجب تعادل می شود را میشناسیم، اما هرگز مقدار قیمت ها و دستمزدهایی که بازار را به سوی تعادل می برند نمی دانیم.ما فقط می توانیم بگوییم تحت چه شرایطی میتوان انتظار داشت که بازار، قیمت و دستمزدی را ایجاد میکند که در آن عرضه با تقاضا برابر است، اما هرگز نمی توانیم اطلاعات و آماری را تولید کنیم که نشان دهد چه مقدار قیمت ها و دستمزدهای موجود از آنچه که عرضه نیروی کار را به صورت مستمر تامین میکند،انحراف دارد

" پدیده های پیچیده ی سازمان نیافته "
در برخی رشته ها میتوانیم بجای استفاده از اطلاعات خاص در مورد یکایک عناصر از داده های مربوط به فراوانی نسبی یا احتمال وقوع ویژگی های تمایز دهنده استفاده کنیم. دکتر وارن ویور (از اعضای پیشین بنیاد راکفلر) آن را " پدیده های پیچیده ی سازمان نیافته" نامیده است.این پدیده ها در مقابل " پدیده های پیچیده سازمان یافته" در علوم اجتماعی قرار دارد.
اطلاعات خاصی که هر فرد مشارکت کننده در فرآیند بازار دارد در تعیین قیمت ها و دستمزد ها موثر است.همین امر در واقع منشا برتری نظام بازار است اگر دولت این نظم را مختل نکند بر انواع دیگر نظام ها پیروز می شود.

میخواهم به محدودیت های ذاتی دانش عددی که غالبا نادیده گرفته شده است بپردازم.
نکته اصلی قبلا توسط معلمان اسپانیایی قرن شانزدهم ، کشف شد.آنان تاکید داشتند که آنچه را که " قیمت ریاضی" می نامند بستگی به شرایط خاص متعددی دارد که انسان هرگز نمی تواند به آن واقف شود و تنها خدا به آن عالم است.
این خرافه که تنها کمیت های قابل اندازه گیری مهم هستند شاید در موارد معدودی آسیب های جدی بر اقتصاد وارد نساخته است اما مساله تورم و بیکاری کنونی، از جدی ترین موارد است.

تدبیری که نظریه حاکم "اقتصاد کلان" به عنوان درمانی برای بیکاری پیشنهاد میکند یعنی افزایش تقاضای کل، در واقع خود علت تخصیص نادرست منابع در سطح گسترده بوده است.تزریق مستمر پول در اقتصاد موجب تقاضای موقت میشود این افزایش تقاضا با انتظار افزایش مستمر قیمت ها همراه بوده و نیروی کار و سایر منابع را به سوی فعالیت های خاص سوق میدهد.
میخواهم توضیح دهم که در رشته ی من و بنظرم در تمام رشته های علوم انسانی آنچه که به طور سطحی روش علمی بنظر میرسد غالبا غیر علمی ترین روش است.
اگر میخواهیم پاسدار حریم علم باشیم باید در جهت تغییر چنین نگرشی تلاش بیشتری به عمل آوریم.
این نکته ی مهم را به خاطر بسپاریم که پیشرفت سریع علوم طبیعی در زمینه هایی روی داد که پیش بینی و قوانین تبیین گر نمود های مشاهده شده تابعی از چند متغیر نسبتا محدود از واقعیت های خاص یا فراوانی نسبی پدیده ها بوده است.
اگر قرار است انسان در تلاش برای بهبود نظم اجتماعی بیش از آنکه مضر باشد، مفید واقع شود باید در مواردی که با پدیده های اساسا پیچیده و سازمان یافته سروکار دارد بیاموزد که نمیتواند مجهز به دانش کاملی شود که سلطه او را بر رویدادها ممکن سازد باید بر دانشی تکیه کند که قابل حصول است.این دانش باید همچون باغبانی باشد که محیط را برای رشد درختان باغ مهیا سازد.

شناخت مرزهای تسخیر ناپذیر دانش بشری به دانشجوی علوم اجتماعی، باید درس فروتنی بیاموزد تا او را همکار کسانی نسازد که با تلاش های مخرب خود سعی در به انقیاد در آوردن جامعه ی بشری دارند: این تلاش ها نه تنها وی را بر همنوعانش ستمگر خواهد ساخت بلکه میتواند او را ویرانگر تمدنی سازد که ساخته ی یک انسان نبوده، بلکه در سایه تلاش میلیون ها انسان آزاد شکل گرفته است.

امیدوارم توانسته باشم حق مطلب را ادا کنم.

پایان