تنبلی و کسالت آفتی است که دامنگیر اکثر افراد، چه پیر و چه جوان شده است. تنبلی سرآغاز تمامی محرومیت ها است. شخص تنبل از آنجا که حال و حوصله ی انجام کاری ندارد خموده و ناتوان کناری می نشیند و منتظر گذران شب و روز است. روزش را بی حاصل شب می کند و شبش را بی ثمر روز. خمودگی و رخوت درونی اش توان انجام امور را از او می گیرد. نتیجه ی این ناتوانی و بی حوصلگی آن است که بسیاری از موقعیتها و شرایط خوب زندگی را از دست می دهد. او نه تنها در کسب و کار توفیق نمی یابد بلکه موقعیتها و شرایط مطلوب اجتماعی را نیز از دست می دهد و در دام انواع محرومیت ها خواهد افتاد. از اینروست که امیرالمومنین علی (علیه السلام)  تنبلی و ناتوانی را همراه هم دانسته و حاصل آن را فقر و نداری معرفی می کنند: إِنَ الْأَشْیَاءَ لَمَّا ازْدَوَجَتْ ازْدَوَجَ الْكَسَل وَ الْعَجْز فَن تِجَا بَیْنَه مَا الْفَقْرَ؛ آنگاه که اشیاء با یکدیگر جفت شدند، تنبلی و ناتوانی با هم ازدواج کردند و از آنها فقر متولد شد.» (الکافی، الکلینی، محمد بن یعقوب، ج5، ص86، ح8)
شخص تنبل نه تنها دنیای خود را نابود می کند بلکه آخرتش را نیز تباه کرده چرا که آنکه دنیا را به بی حاصلی و بی ثمری گذرانده اندوخته ای برای آخرتش ندارند.
امام باقر (علیه السلام) تنبلی را تباه کننده ی دین و دنیا می خوانند و می فرمایند: « الْكَسَل یَضرّ بِالدِّینِ وَ الدّنْیَا؛تنبلی  به دین و دنیا زیان می زند.» (تحف العقول، ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، ص300)

اما شریعت برحق و راستین آخرین فرستاده الهی؛ از آنجا که عنایتی خاص به تمامی جنبه های زندگی دارد از این مهم نیز چشم پوشی ننموده و با ارائه راهکارهایی راه گشا به حل این معضل فراگیر پرداخته است.

در ادامه به ذکر بخشی از آنچه با بهره گیری از کلام معصومین (علیهم السلام) برای حل این آفت است می پردازیم.

1. استعانت از خداوند متعال

از آنجا که تنبلی و رخوت امری ناپسند است و آثار مخرب بسیاری دارد بزرگان دین، علاوه بر آنکه برای دوری از این معضل تلاش می نمودند دست نیاز به سوی بارگاه الهی بالا می بردند تا آنان را یاری نموده و از تنبلی رهایی بخشد و توانی به ایشان ارزانی دارد تا همواره سرزنده و کوشا باشند.
پیامبر اکرم (صلوات الله علیه) اینگونه با خدای خویش مناجات می نمودند که: «امْننْ عَلَیْنَا بِالنَّشَاطِ وَ أَعِذْنَا مِنَ الْفَشَلِ وَ الْكَسَلِ وَ الْعَجْزِ وَ الْعِلَلِ وَ الضَّرَرِ وَ الضَّجَرِ وَ الْمَلَل؛ (بحار الانوار، مجلسی، محمد تقی، ج91، ص125)  نعمت سرزندگی و کوشایی را به ما ارزانی دار و از سستی و تنبلی و ناتوانی و بهانه آوری و زیان و دل مردگی و ملال محفوظمان بدار.»

2. بکار گیری عزم و اراده

اراده ی انسان  مانند موتوری است که باعث حرکت و پیشبرد فرد می گردد. شخصی که عزمی راسخ و اراده ای فولادین دارد همواره در انجام کارهایش موفق خواهد بود. چنین فردی هیچ گاه مغلوب نمی گردد و هرگز از انجام اعمالش باز نمی ایستد. انسان بااراده به آسانی بر همه چیز فائق آمده و هیچ گاه شکست نمی خورد. انسان پر توان و با اراده به جنگ با بی حوصلگی اش می رود و با بهره گیری از توان و عزم راسخش بر بی حوصلگی و تنبلی اش چیره می شود.

در روایتی؛ امیر المومنین علی (علیه السلام) به توجه دادن به این عنصر مهم پرداخته اند و می فرمایند: «ضَادّ وا التَّوَانِیَ بِالْعَزْم ؛ با عزم و اراده به جنگ سستی بروید» (غرر الحکم و درر الکلم، تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، ص310، ح5454)

3. مداومت بر انجام عمل در هنگام سستی

هنگامی که سستی و رخوت  به سراغ آدمی می آید؛ انسان از انجام عملی که بدان مشغول بوده بازمی ایستد. در این حال فرد حوصله انجام هیچ کاری ندارد و کارهایش را رها می کند. آنچه به تجربه همه ی ما آن را درک نمودیم آنست که معمولا در این حالت بی حوصلگی بر شخص غلبه یافته و او را به سکون می کشاند اما اگر در این حال فرد به عمل خود ادامه دهد و به حال درونی اش بها ندهد و تسلیم آن نگردد پس از مدت کوتاهی این حس در او از بین میرود. این مهم چیزی است حضرت علی (علیه السلام) بدان توجه داده اند چنانچه می فرمایند:« عَلَیْكَ بِإِدْمَانِ الْعَمَلِ فِی النَّشَاطِ وَ الْكَسَل. در حال نشاط و تنبلی بر عمل مداومت کن». (غرر الحکم و درر الکلم، تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، ص 444 ح 5705)

4. پرهیز از به تعویق انداختن عمل

در برخی موارد؛ به تاخیر انداختن امور سبب می گردد تا شخص در انجام کارها توفیق نیابد و این تاخیر ، شور و اشتیاق انجام عمل را از او می گیرد. در این حال شخص توان انجام کار را از دست می دهد و سستی دامان او را می گیرد. برحذر داشتن از تاخیر در انجام امور، امری سفارش شده از سوی معصومین (علیهم السلام) است. امام علی (علیه السلام) در این خصوص می فرمایند: « تَأْخِیر الْعَمَلِ عنْوَان الْكَسَل ؛ . (غرر الحکم و درر الکلم، تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد،  ص 316 ح 4074)